De nieuwe behandeling voor de ziekte van Alzheimer biedt een boeiend perspectief

Prof. dr. Sofie Van Cauter, gepassioneerd neuroradioloog, werd recent aangesteld als professor in de vakgroep Neurowetenschappen aan Universiteit Hasselt. Haar carrièrepad is even boeiend als haar vakgebied: van een doctoraat aan KU Leuven over beeldvorming bij hersentumoren tot baanbrekende projecten rond artificiële intelligentie (AI), aneurysmata en neurodegeneratie. Ze vertelt openhartig over haar werk, haar visie op AI in de geneeskunde en haar persoonlijke drijfveren. 

Wat betekent de aanstelling als professor voor u? 

Prof. dr. Sofie Van Cauter: “Voor mij is dit een bevestiging dat ik goed bezig ben, samen met de collega’s van neurologie, neurochirurgie, anesthesie, intensieve zorgen en neonatologie. Want als radioloog werk je nooit alleen.” 

“Ik ben eigenlijk al vijf jaar gastprofessor aan UHasselt. Toen er in juli een deeltijdse vacature was voor een vaste positie als professor in de klinische neurowetenschappen, heb ik mij kandidaat gesteld. De functie is bedoeld als uitbreiding voor een extra vak voor de master geneeskunde aan UHasselt.”  

“Momenteel geef ik het vak neuroanatomie aan de studenten geneeskunde van de tweede bachelor aan UHasselt, waar ik ook coördinator ben van de snijzaal. Voor het vak neuro-anatomie gaan de tweedejaarsstudenten een zestal keren naar de snijzaal waar ze letterlijk de hersenen en het ruggenmerg kunnen vastnemen en de anatomie op een andere manier benaderen. UHasselt zet sterk in op deze interactieve manier van leren. Neuroanatomie is een moeilijk vak en door deze aanpak is de leerstof op het einde van het semester goed gekend.”  

Was dit ook uw ambitie? 
“Ja, eigenlijk wel. Ik heb gedoctoreerd aan de KU Leuven en dacht daar te blijven. Maar dan hebben de diensten Radiologie en Neurochirurgie van ZOL me gevraagd om naar Genk te komen. Ze wilden ook mijn wetenschappelijk werk ondersteunen. Het is leuk dat ik mijn kar aan deze speerpuntdiensten van ZOL kan hangen. Het maakt dat ik met hen op zeer hoog niveau kan werken.”  

Hoe bent u neuroradioloog geworden? 
“Ik was als geneeskundestudent vooral geïnteresseerd in de technische disciplines. Na mijn stages in het O.L.V.-ziekenhuis van Aalst, waar ze een grote dienst cardiologie hebben, sprak cardiologie me sterk aan maar uiteindelijk heb ik toch voor radiologie gekozen.”  

“Ik had een goed curriculum, dus in Leuven vroegen ze mij om te doctoreren. Ik dacht aan een PhD in cardio-radiologie maar het diensthoofd liet me weten dat daar geen plaats voor was. Zo ben ik bij neuroradiologie terecht gekomen. Mijn doctoraatsonderzoek draaide rond beeldvormingstechnieken voor hersentumoren behandeld met immuuntherapie, en de rol die artificiële intelligentie hierbij kan spelen. Dat ik hiervoor kon samenwerken met de burgerlijk ingenieurs van KU Leuven maakte dat de cirkel voor mij rond was en mijn technische honger gestild werd.” 

Mis je als arts niet het contact met patiënten? 
“Om eerlijk te zijn, neen. Het technische heeft me altijd heel erg geboeid. Objectief kunnen werken, met voldoende afstand tot de patiënt, is belangrijk voor de kwaliteit van mijn werk en het werk van een radioloog in het algemeen. Bovendien zou ik de verhalen van patiënten te veel mee naar huis nemen. Het gaat immers vaak om zeer zware pathologie. Maar ik werk wel altijd met de patiënt in gedachten. Ik zorg ervoor dat mijn verslagen duidelijk zijn, dat er niet te veel discussie mogelijk is zodat de best mogelijke zorg kan ingezet worden. Ik ben bereikbaar voor de clinici en aanwezig op het multidisciplinair overleg.” 

“Even terzijde, bij functionele MRI’s werk ik wel met ik de patiënt en daar heb ik veel voldoening in, dat geef ik toe.”  

Het brein is heel complex, en veel is er nog niet gekend. Is dat iets wat u uitdaagt? 
“Dat is interessant maar soms ook frustrerend. Ons werk is zeer belangrijk bij onder andere hersentumoren en beroerte, waar beeldvorming een van de belangrijkste pijlers is bij het bepalen van het beleid.” 

“Maar bij neurodegeneratie, zoals de ziekte van Alzheimer, dementie en ALS kunnen we jammer genoeg nog niet echt veel bijdragen. Dat zijn patiënten die vaak heel sterke klinische beelden vertonen terwijl wij op beeldvorming die correlatie veel minder zien. We hopen daar in de toekomst progressie te kunnen maken. Dat is een grote uitdaging.”  

Hoe kijk je naar de komst van artificiële intelligentie? 
“Ik denk dat we wat AI betreft nog in een hype zitten maar dat het een wezenlijk deel van ons dagelijks leven zal uitmaken in de toekomst. Het is en zal onze taak zijn als radioloog om te testen en aan te geven wat effectief werkt voor ons en wat niet. Wat AI produceert, kan zeer interessant zijn maar het is niet allemaal noodzakelijk of toepasbaar in de dagelijkse manier van werken. Een voorbeeld is de toepassing om hersenatrofie te meten. Deze klinkt veelbelovend maar de resultaten zijn niet altijd zo ‘straightforward’ of dragen niet noodzakelijk bij tot een betere klinische behandeling. Het is alleszins een domein dat mij al lang prikkelt.”  

Is neurodegeneratie een deelgebied waar u zich op toelegt? 
“Zeker, het wordt zelfs één van mijn nieuwe projecten tegen het einde van dit jaar. Er komt nieuwe medicatie op de markt voor patiënten met het beginstadium van de ziekte van Alzheimer. Deze patiënten moeten opgevolgd worden met MRI om na te gaan of er zich geen complicaties voordoen in de hersenen. Ik ben bij deze klinische implementatie betrokken en zetel in verschillende advisory boards van de firma’s die de medicatie op de Belgische markt brengen.”   

“Dit wordt een volledig nieuw pad binnen de neuroradiologie en ik zal hier binnenkort een lessenreeks over opstarten, samen met neuroloog prof. dr. Sebastiaan Engelborghs uit UZ Brussel, de referentie in België op het vlak van neurodegeneratie.”  

Over de diagnose van de ziekte van Alzheimer zijn er nog veel onduidelijkheden maar voor de behandeling kunnen we dus spreken over een doorbraak? 
“Ik ben iemand die zeer sceptisch is maar ik geloof echt dat deze medicatie het landschap kan veranderen. Het is niet dat we de ziekte van Alzheimer zullen kunnen genezen maar je hebt op zijn minst medicatie die de ziekte vertraagt. En ja, dit is een doorbraak en heel belangrijk gezien de toenemende vergrijzing van de bevolking. De komende tien en twintig jaar kunnen we zeker nog verdere evoluties verwachten.”  

Ook op het gebied van de detectie van aneurysmata doet u baanbrekend werk?
“Sinds een jaar ben ik hoofdonderzoeker in een project, waar we samen met de Gentse firma Robovision een algoritme ontwikkelen dat aneurysmata detecteert op een CT-onderzoek van de schedel zonder contrast. Dit project wordt door de overheid gesubsidieerd en valt onder de innovatieprojecten van de FOD Volksgezondheid.” 

 “We weten dat aneurysmata heel vaak voorkomen zonder dat patiënten daar symptomen van ondervinden. En op het moment dat die symptomen optreden, namelijk als het aneurysma scheurt en een hersenbloeding veroorzaakt, is het vaak te laat.”  
 
“Aneurysmata kunnen perfect behandeld worden als ze nog niet gescheurd zijn. Een populatiescreening bij mensen zonder familiale belasting is op wetenschappelijk niveau niet aangewezen. Wel zinvol is een opportunistische screening. Dit betekent dat we patiënten die komen voor een CT van de hersenen, om welke reden dan ook, achterliggend ook op aneurysmata zullen screenen.”  

“Soms pikt de radioloog aneurysmata al op, zeker als ze wat groter zijn. Maar een radioloog doet 50 tot 60 gespecialiseerde onderzoeken per dag en focust zich op de specifieke indicatie voor het onderzoek. Hierdoor kan er een mentale vermoeidheid kan ontstaan. En dan is ondersteuning door AI een grote hulp.”   

“Ik vind het zeer aangenaam om dit onderzoek in ZOL te kunnen toepassen. De context in ZOL is zeer geschikt om onderzoek te doen dat overgaat van fundamenteel naar klinisch. We hebben immers veel pathologie, we zijn goed georganiseerd en er is vaak een goede samenwerking tussen de diensten.” 

Beroertezorg, daar heeft u het zelf ook al even over gehad. Ook daar speelt u een belangrijke rol? 
“In samenwerking met de diensten Spoedgevallen, Anesthesie, Neurologie en Interventionele Radiologie hebben we over de jaren heen een goede flow uitgewerkt voor patiënten die zich bij ons op Spoedgevallen aanmelden met het vermoeden van een beroerte. De diagnostische beeldvorming is een zeer belangrijke schakel zodat er een snelle beslissing kan genomen worden over het vervolgtraject.”  

“Het AI programma dat we gebruiken in de context van beroerte was het eerste AI-radiologieprogramma voor klinisch multidisciplinair gebruik in ons ziekenhuis. Ik heb destijds heel erg op de implementatie ervan aangedrongen en het heeft veel tijd en moeite gekost om dit definitief te installeren. Het is een wezenlijke ondersteuning gebleken voor de diagnostisch radioloog die op Spoedgevallen in alle drukte belangrijke beslissingen moet nemen.” 

“Het programma heeft intussen in heel Europa zijn weg gevonden. De pers schreef een tiental jaar geleden dat AI het werk van de radioloog zou overnemen. De schrik hiervoor heeft het landschap van de radiologie enkele jaren zwaar beïnvloed maar intussen weten we dat dit allemaal niet zo’n vaart zal lopen.”  

Ik zag dat u, en dat is momenteel super actueel, ook getest heeft of Large Language Models kunnen slagen op examens neuroradiologie.
“Ik maak deel uit van het AI-comité van de European Society of Neuroradiology. Onze groep probeert standpunten in te nemen over de rol van AI nu en in de toekomst door middel van publicaties en lezingen. Bij wijze van grap hebben we Large Language Models zoals ChatGPT en Google Bard, de examens laten oplossen die we inrichten na onze cursussen binnen de European Society of Neuroradiology.”  

“Daaruit is gebleken dat, en dit is inderdaad zeer actueel, die daar eigenlijk helemaal niet slecht in zijn. Maar hoe moeilijker of gespecialiseerder de examens, hoe slechter de taalmodellen scoorden. Dit kunnen we intuïtief ook wel aanvoelen. Op het ingangsexamen geneeskunde wordt, zonder dit te willen bagatelliseren, redelijk algemene kennis bevraagd. Dus ik kan mij voorstellen dat ChatGPT daarvoor zeer bruikbaar was voor de studenten die er stiekem gebruik van gemaakt hebben.” 

“Ik kijk enorm uit naar de verdere ontwikkelingen van AI en vooral naar de toekomst wanneer we de zogenaamde realistische verwachtingen gevonden hebben omdat ik hoop dat het ons als arts reëel zal ondersteunen. Maar er is nog een hele weg te gaan, ook met die Large Language Models. Wij werken nu met spraakherkenning maar er is nog heel veel ruimte tot verbetering. Ik denk hierbij aan automatische verslagen die door ons waar nodig aangepast worden of aan het vertalen van verslagen naar een gestandaardiseerde medische taal.” 

U werkte ook mee aan een project om beeldvorming bij kinderen te verbeteren. Omdat zij moeilijk kunnen stilliggen onder een (MR-)scanner zijn hun scans niet altijd van goede kwaliteit?
“Ja, dat is een project dat gestart is in Leuven bij de PhD student die jaren naast mij gezeten heeft op het bureau. Als kinderen onder de MR moeten, worden zij onder een bepaalde leeftijd altijd in slaap gedaan. Maar het is de moeite om te kijken of we anesthesie kunnen vermijden. In dit project nemen we de kinderen via een filmpje en een spelletje mee op ruimtereis, samen met een olifantje. Dit geeft mooie resultaten maar het project is tot dusver nog niet gecommercialiseerd.”  

“Het is onze policy in ZOL om kinderen bij beeldvorming niet sowieso in slaap te doen. Wanneer we inschatten dat een kind het aankan om zonder anesthesie onder de MR te gaan, dan proberen we dit. In de tien jaar dat ik in ZOL werk, slagen we daar intussen goed in. Dat is het resultaat van een gedeelde inspanning van de pediatrieverpleegkundigen die de kinderen goed voorbereiden en onze verpleegkundigen en technologen aan het MR-toestel die het kind alle aandacht geven. Onze dienst meer kindvriendelijk maken, is ook een van de algemene prioriteiten van onze dienst Medische Beeldvorming.”  

Waar bent u mee bezig in uw vrije tijd en wat doet u om gezond te blijven? 
“Een radioloog is een beetje een onzichtbare arts. Ons werk is intellectueel intensief. Wij zitten heel de dag achter een scherm in het donker te werken met een hoge concentratie en een sterke focus. Ik klaag daar niet over. Ik heb daar zelf voor gekozen, maar na de intense werkdagen verlang ik naar toch wel momenten van rust, bezinning en vooral ook licht, zeker in de wintermaanden.”  

“Ik geniet erg van de tijd met mijn gezin, mijn familie en vrienden. Verder ben ik een yoga-en-pilates-fanaat. Dat geeft me een mentale reset en rust in mijn hoofd.  Ik hou ook van schoonheid en het esthetische. Dat heb ik meegekregen van mijn moeder. Ze heeft me de liefde doorgegeven voor kunst, muziek en cultuur in allerlei vormen.  

“Ik ben graag in de natuur, daarom wonen wij in het groen. Mijn man en ik restaureren trouwens een prachtige, historische woning. Zorgen voor de inrichting ervan geeft me veel plezier. Mijn man neemt gelukkig de praktische, technische kant voor zijn rekening. Dus hier heb ik het technische wat kunnen loslaten!”  

Prof. dr. Sofie Van Cauter:

“In de nieuwe behandeling voor de ziekte van Alzheimer, heeft ook de neuroradioloog een belangrijke rol. Dat is een volledig nieuw en enorm boeiend perspectief.”